حوزه علمیه (تقریر درس)نوشتن درس اساتید (تقریر) از امتیازهای حوزه‌های علمیه است که از زمان پیشوایان معصوم (علیهم‌السّلام) مرسوم بود. و این کار با کوشش مرحوم آیت‌الله بروجردی در قم، به صورت عادت عمومی طلاب درآمد. از موارد تقریر می‌توان به نوشتن در جلسه‌ی درس به صورت کامل، نوشتن رؤوس و کلیات مطالب استاد و نوشتن مشروح درس استاد بعد از اتمام کلاس اشاره کرد. ۱ - مفهوم‌شناسی تقریرنوشتن درس اساتيد (تقریر) از امتيازهاي حوزه‌های علمیه است كه از زمان‌های دور شروع شده و هنوز هم ادامه دارد. نوشتن درس استاد از زمان پیشوایان معصوم (علیهم‌السّلام) رواج داشته و افزون بر نوشتن احادیث و سخنان ائمه بعدها شاگردان اصحاب نیز گفته‌های اصحاب را می‌نوشتند. در دوران برقراری و فعالیت حوزه بغداد هم امالی و نوشتن رواج بیشتری پیدا کرد. از جمله کسانی که اقدام به این کار نمود، مؤلف مفتاح الکرامه بود که درس استادش مرحوم بحرالعلوم را تقریر نمود. [۱]
مجله‌ی حوزه، ش۵۱، ص۹۱.
این کار بعدها با کوشش مرحوم آیت‌الله بروجردی در قم، به صورت عادت عمومی طلاب درآمد. [۲]
مجله‌ی حوزه، ش۴۳-۴۴، ص۲۴۸.
۲ - انواع تقریراین کار به چند صورت انجام می‌گیرد: ۱: نوشتن در جلسه‌ی درس به صورت کامل؛ این شیوه معمولی‌ترین روش است که معمولاً به همان صورت، بایگانی می‌شود و گاهی حواشی مختصری بر آن اضافه می‌شود. در این نوشته‌ها معمولاً ساختار جملات گفتاری ـ نه نوشتاری ـ است و به خاطر تندنویسی، متن مرتب نیست و در نتیجه ارزش علمی چندانی ندارد و در حکم نوار ضبط صوت است. به همین دلیل برخی مراجع این روش را مفید نمی‌دانند. [۳]
مجله‌ی نور علم، شماره‌ی۸، دوره‌ی۳، ص۲۳، سخنان آیت‌الله فاضل لنکرانی.
۲: نوشتن رؤوس و کلیات مطالب استاد در جلسه‌ی درس که برای حفظ مطالب استاد مفید است. ۳: نوشتن مشروح درس استاد بعد از اتمام کلاس. در این شیوه شاگرد با توجه به پیش مطالعه و مباحثه، سر درس به استاد گوش فرا می‌دهد یا به سؤال و اشکال می‌پردازد و در نهایت نظریه‌ای را انتخاب می‌کند و پس از درس آن مطالب را به صورت منظم و مستدل می‌نویسد و حواشی و نظریات خود را اضافه می‌کند. این شیوه مورد تاکید بسیاری از بزرگان و موجب گسترش فقه و اصول و پیش رفت علمی بزرگان بوده است. [۴]
مجله‌ی حوزه، ش۴۳-۴۴، ص۲۴۸.
[۵]
مجله‌ی حوزه، ش۱، ص۲۰.
۴: نوشتن خلاصه‌ی درس بعد از کلاس که وقت کمتری می‌گیرد و می‌تواند با روش سوم جمع گردد تا در هنگام مراجعه‌ی مجدد، مطالب آماده و سریعاً قابل دسترسی باشد. ۳ - شیوه‌های مباحثه درسمباحثه یکی از امتیازهای بزرگ حوزه‌های علمیه است که بسیاری از مراکز علمی دنیا از آن بی‌بهره‌اند و موجب تثبیت مطالب در ذهن و رفع ابهام‌های درس و جوشش فکری افراد می‌گردد. در این مورد طلاب از روش‌های مختلفی استفاده می‌کنند: ۳.۱ - روش روخوانییعنی در مباحثه‌ی روزانه، یک نفر از روی نوشته‌ی خود (که در کلاس نوشته است) می‌خواند و دیگری گوش می‌دهد. در یک آمارگیری نمونه‌ای که در حوزه‌ی علمیه‌ی قم به دست نگارنده صورت گرفت، معلوم شد که ۴۵ % از طلاب این گونه عمل می‌کنند. ۳.۲ - روش تقریردر این شیوه یک نفر مطالب استاد را ـ بدون خواندن از روی نوشته ـ برای طرف مقابل تقریر می‌کند و مانند یک استاد بیان می‌کند و به سؤالات و اشکال‌های او پاسخ می‌گوید. ۳.۳ - روش نقد و بررسیبرخی از طلاب، در مباحثه بعد از نقل کلمات استاد، آن‌ها را مورد نقد و بررسی قرار می‌دهند و با توجه به منابع دیگر به تفکر و تامل درباره‌ی آن‌ها می‌پردازند. ۳.۴ - روش تحقیق جمعییکی دیگر از شیوه‌های مباحثه درس روش تحقیق جمعی هست که موجب تثبیت مطالب در ذهن و رفع ابهام‌های درس و جوشش فکری افراد می‌گردد. ۳.۵ - روش پیش مباحثهدر این شیوه، طلاب ابتدا موضوع درس روز آینده را مطالعه می‌کنند و با توجه به منابع، درباره‌ی اقوال و ادله‌ی آن به بحث و بررسی می‌پردازند و فردی مثل یک استاد، درس آینده را تقریر و استدلال می‌کند و به اشکال‌های دوستان خود پاسخ می‌دهد و سپس به جمع‌بندی مطالب می‌پردازد. در آماری که در حوزه‌ی علمیه ی قم توسط نگارنده صورت گرفت، ۳۴ % از افراد به این شیوه مباحثه می‌کنند. ۴ - بررسی شیوه‌های مباحثههر کدام از این شیوه‌ها، نقاط ضعف و قوتی دارد و با روش‌های خاصی از تدریس و تحصیل سازگار است که به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم: ۱: روش اول و دوم برای فهم کلام استاد مفید است و مناسب درس‌های سطح حوزه است. ۲: روش سوم موجب تقویت قوه‌ی استنباط افراد می‌شود؛ هر چند برای افراد مبتدی در درس خارج دشوار است. ۳: روش پنجم بهترین نوع مباحثه‌ی درس خارج است؛ زیرا قدرت استدلال و حل مساله و قوه‌ی استنباط افراد را تقویت می‌کند. ذهن، خلاق و فعال می‌شود و در حقیقت مرحله‌ی نازل تدریس است و قدرت بیان طلاب را تقویت می‌کند. یکی از اساتید حوزه می‌گفت: «یک روش مباحثه در درس خارج، همان تقریر درس استاد است؛ یعنی فقط می‌خواهند درس استاد را مباحثه کنند و چند نفر جمع می‌شوند و درس را برای یک دیگر تقریر می‌کنند. این مرحله‌ی نازله‌ی مباحثه‌ی درس خارج است، البته مفید هم هست، در حد حفظ کردن و تسلط بر مطالب استاد.» [۶]
روزنامه‌ی جمهوری اسلامی، ش۳۸۶۹، ص۱۲.
۵ - پانویس
۶ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تقریر درس در حوزه علمیه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۱/۲۷. رده‌های این صفحه : حوزه های علمیه | نظام آموزشی حوزه
|